در حالی که بسیاری از کارشناسان و فعالان اقتصادی، انحصار در بازار نهاده‌های دامی را نفی می‌کنند، اما برخی از وجود یک انحصار پنهان خبر می‌دهند.

به گزارش خبرگزاری ایاگنا ایجاد انحصار در هر مقوله‌ای می‌تواند بازار را از حالت رقابتی خارج کند. این موضوع در ارتباط با نهاده‌های دامی، شکلی ویژه و حساس به خود می‌گیرد. از آنجا که ایران به‌طور تقریبی سالانه بیش از شش میلیون تن ذرت، ۲,۵ میلیون تن دانه و کنجاله سویا و نزدیک به یک میلیون و ۲۰۰ هزار تن جو از کشورهای مختلف وارد می‌کند، بنابراین به نظر می‌رسد گردش مالی قابل توجهی در این بازار وجود داشته باشد. زیرا به طور متوسط سالانه ۱.۲ میلیارد دلار ذرت، یک میلیارد دلار سویا و ۲۰۰ میلیون دلار جو، وارد کشور می‌شود که جزو اقلام اصلی خوراک به حساب می‌آیند؛ به عبارتی دو میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار در سال.

تا همین چند سال پیش، شکایت بیشتر فعالان امور دام، به ویژه آنهایی که در حوزه طیور کسب‌وکاری راه انداخته بودند، از انحصار در این بازار سخن می‌گفتند و حتی در این میان نام یک تاجر خوراک دام، بر سر زبان‌ها افتاد. اگرچه در مصاحبه‌ها و گلایه‌های مرغداران به طور خصوصی، نام وی شنیده می‌شد، اما تا به حال هیچ رسانه‌ای آن را علنی نکرده و مشخصات او همیشه در لفافه و پوششی از ابهام همراه بوده است.

بعد از اعتراضات گسترده‌ای که فعالان صنعت نسبت به انحصارگر نامبرده داشتند، مسئولان دولتی با راهکارهای مختلف و سیاست‌های ویژه، در صدد شکستن این انحصار برآمده و تلاش کردند تا جایی که امکان دارد، راه واردات را برای افراد دیگر باز کنند. البته تا حدودی این اتفاق افتاد و چندین نفر دیگر به فهرست افراد واردکننده افزوده شدند. حال پرسش اینجاست که آیا انحصاری که تا پیش از این تقریبا به صورت تک‌بعدی هدایت می‌شد، اکنون به صورت چند جانبه و با همکاری چند نفر خاص کنترل می‌شود؟ به راستی بازار نهاده‌های دامی، تا چه مقدار با رقابت کامل فاصله دارد؟

یکی از پژوهشگران اقتصاد کشاورزی، در این ارتباط به ایاگنا می‌گوید: “به طور کلی بازار را می‌توان به ساختارها و طبقات مختلفی تقسیم کرد که از انحصار کامل تا رقابت کامل گستردگی دارد.”

کوهسار خالدی، با اشاره به اینکه باید دید مجوزهای وارداتی به چه کسانی ارائه می‌شود، می‌افزاید: “البته کسانی که قصد واردات دارند، طبیعتا باید یک سری ویژگی‌ها داشته باشند، اما ممکن است در همین راستا نیز انحصار چندجانبه به وجود بیاید.”

به گفته وی، واژه “تبانی” در این نقطه معنی پیدا می‌کند. به عبارتی گروهی با هماهنگی‌های صورت گرفته، از ورود افراد دیگر به یکی از حوزه‌های تجارت، ممانعت می‌کنند. البته به نظر نمی‌رسد در حال حاضر چنین مشکلی در ایران وجود داشته باشد. زیرا هم‌اکنون تجارت برای تمام افراد در صورت دارا بودن شرایط، آزاد است.

خالدی ادامه می‌دهد: “اما ممکن است انحصار، به واسطه شرکت‌های خارجی و آنهایی صورت بگیرد که اجناس مورد نیاز را به تجار ایرانی می‌فروشند. یعنی برخی شرکت‌ها هستند که محصول خود را به افرادی که نمی‌شناسند، نمی‌فروشند؛ ترفندی که برخی شرکت‌های جنوب شرقی آسیا آن را به کار می‌برند. بنابراین چنین اتفاقی را نمی‌توان به حساب دولت نوشت.”

این دقیقا همان چیزی است که رئیس هیات مدیره انجمن صنفی پرورش‌دهندگان مرغ گوشتی نیز بر آن صحه می‌گذارد. محمد یوسفی، اعتقاد دارد: فروشنده‌های بزرگ خوراک، به این راحتی به هر کسی محصول نمی‌فروشند. افرادی هم که می‌خواهند به تازگی وارد بازار شوند، باید ابتدا توسط آنها اعتبارسنجی شده و پس از آن اقدام به واردات کنند.

یوسفی، عنوان می‌کند: “در حال حاضر با توجه به روند قانونی که در کشور وجود دارد، تمام افراد می‌توانند نهاده‌های دامی را وارد کنند و دیگر انحصاری در کار نیست. چراکه اکنون تعداد واردکننده‌ها حدود ۳۰ نفر بوده و اینها برای کسب بازار بیشتر با هم رقابت می‌کنند. هرچند که تعدادی از آنها از سرمایه بیشتری برخوردار بوده و محصول با تناژ بالا می‌خرند، اما بسیاری از آنها با محموله‌های کم‌حجم تجارت کرده و کسی نمی‌تواند مانع‌شان شود.”

این در حالی است که رئیس هیات مدیره انجمن صنفی گاوداران، در این ارتباط به ایاگنا می‌گوید: “در ظاهر اگرچه انحصار شکسته است، اما در حقیقت، کسانی که سرمایه بیشتری دارند، بازار را قرق کرده‌اند.”

احمد مقدسی، می‌افزاید: “آنها هم ارتباطات قوی دارند، هم سرمایه زیاد. بنابراین می‌توانند در مواقع لازم، با هدایت بازار، هم رقیبان خود را از صحنه به در کنند و هم قیمت‌ها را به هر شکلی که دلخواه آنهاست، تغییر دهند.”

از نظر وی، تعداد کسانی که می‌توانند این انحصار را در بازار نهاده‌ها ایجاد کنند، بیش از سه نفر نیستند. در حالی که پیش از این، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی، در مصاحبه با یکی از خبرگزاری‌ها گفته بود: “بازار نهاده‌های دامی انحصاری و نیمه انحصاری و در اختیار حداکثر۵نفر است بنابراین مرغدار مجبور است‌نهاده‌های دامی را با هر نرخی خریداری کند و این امر ظلم به مرغدار است.”

اما دانشیار دانشگاه تهران، در گفت‌وگو با ایاگنا ضمن رد ادعای وجود انحصار در واردات نهاده‌های دامی، اظهار می‌کند: “امروز هر کسی می‌تواند ذرت و سویا و غیره وارد کرده و مطابق قوانین از ارز مبادله‌ای استفاده کند.”

به گفته حسن مهربانی یگانه، اگر عده‌ای به واسطه تجربه بالایی که در بازار دارند، تمام تولیدکنندگان و تجار را می‌شناسند و ارتباطات، امکانات و تجهیزات کافی در اختیار گرفته و به راحتی دست به واردات می‌زنند، این به معنای انحصار نیست. انحصار تنها زمانی است که هیچ کس قدرت رقابت با آن را نداشته باشد؛ مانند نفت که یک محصول انحصاری در دست دولت است.

وی تاکید می‌کند: “اگر عده‌ای نمی‌توانند با سرمایه اندک خود در بازار ورود کنند، نباید به گروهی که این توانایی را دارند، انگ انحصار بزنند. زیرا همین ذرتی که اکنون در بازار با قیمت بین ۶۶۰ تا ۷۷۰ تومان در هر کیلوگرم به فروش می‌رسد، مستلزم ضرری است که تاجر آن را به جان می‌خرد. حال هر فردی جسارت ورود به این بازار را داشته باشد، می‌تواند شانس خود را امتحان کند. این ربطی به رانت یا انحصار ندارد.”

سخنان این کارشناس در حالی است که کوهسار خالدی، پژوهشگر اقتصاد کشاورزی معتقد است: بهترین بازارها در رقابت کامل رقم می‌خورد و سیاست بیشتر دولت‌ها حرکت در همین راستا است؛ بنابراین اگر خمیرمایع بازار، به شکلی پیچیده شد که در حوزه واردات، یک یا چند نفر نبض بازار را در دست گرفتند، لازم است دولت با ابزارهایی که در اختیار دارد، به بطن آن ورود کرده و با وضع قوانینی مشخص، جلوی آن بایستد./