به گزارش ایاگنا به نقل از موسسه پژوهشهای برنامه‌ریزی و اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی، در فرآیند توسعه کشاورزی و گذار از کشاورزی معیشتی به کشاورزی تجاری، جنبه‌های اقتصادی تولید محصولات کشاورزی از اهمیت فراوانی برخوردار می‌باشد.

زیر بخش باغبانی یکی از مهم‌ترین زیر بخش‌های بخش کشاورزی است که از نظر مقدار، تنوع تولید و همچنین ارزش غذایی محصولات تولیدی و به ویژه اقتصادی و جایگاه صادراتی آن دارای اهمیت زیادی می‌باشد.

ایران کشوری با چهارفصل و برخوردار از تنوع آب و هوایی، شرایط ویژه و نسبتاً استثنایی اقلیمی (با اختلاف حدود 40 درجه دمای هوا بین سردترین و گرم‌ترین نقاط آن) و وجود میکروکلیماهای (خرده اقلیم) متعدد باعث شده که تولید انواع محصولات باغبانی اعم از سردسیری، گرمسیری و معتدله در بیشتر مناطق ایران فراهم گردد که از نظر تنوع محصول تولیدی در سطح دنیا کم‌نظیر بوده و در صورت بهره‌برداری مناسب از آنها بی‌نیازی به واردات محصولات باغی را موجب می‌شود.

همچنین ایران در زمینه تولید برخی از محصولات باغبانی در سطح دنیا از جایگاه و رتبه بسیار خوبی برخوردار می‌باشد، به‌طوری‌که در زمینه برخی از محصولات رتبه اول و به‌طورکلی در بین 10 کشور عمده تولیدکننده محصولات باغی در جهان می‌باشد، در حال حاضر کشورمان از حیات تولید پسته، زعفران و انار در جهان دارای مقام اول بوده و در خصوصی تولید سایر محصولات باغی نظیر خرما، زردآلو، گردو، بادام، انجیر، فندق، سیب، مرکبات، انگور هلو، شلیل و شفتالو رتبه دوم تا دهم جهان را دارا می‌باشیم. ضمن اینکه برخی از محصولات باغبانی کشور مانند پسته، زعفران، زرشک، انار و حتی برخی از گیاهان دارویی دارای ارزش اقتصادی، صادراتی و ارزآوری بالایی نیز می‌باشد. علاوه بر صادرات و ارزآوری، اشتغال‌زایی، بازدهی اقتصادی بیشتر نسبت به مصرف یک مترمکعب آب، سازگاری با ملاحظات زیست‌محیطی و توسعه پایدار و متوسط عملکرد بالاتر در واحد سطح ازجمله ویژگی‌های بارز زیر بخش باغبانی می‌باشد. همچنین سرانه تولید میوه در کشور حدود 200 کیلوگرم درحالی‌که سرانه تولید میوه در دنیا 85 کیلوگرم می‌باشد. بنابراین با توجه به مزیت نسبی زیر بخش باغبانی در زمینه افزایش تولیدات داخلی، ارتقاء ضریب امنیت غذایی و افزایش صادرات غیرنفتی، برنامه‌ریزی در جهت استفاده بهینه از این اراضی از طریق اختصاصی آنها به کشت محصولات باغی مثمر، می‌تواند علاوه بر مزایای اقتصادی و تغذیه‌ای یاد شده، سبب جلوگیری از تخریب اراضی، کنترل روند فرسایشی خاک، حفظ اراضی، ایجاد اشتغالی، جلوگیری از مهاجرت و احیای این اراضی شود.

زیربخش باغبانی حدود 15٪ سطح زیرکشت: 18٪ تولید؛ تقریباً 30٪ ارزش افزوده، 30٪ اشتغال و از نظر صادرات تقریباً 50 درصد ارزش صادرات سالانه بخش کشاورزی را به خود اختصاص داده است. در حال حاضر مطابق آمار رسمی وزارت جهاد کشاورزی سطح زیرکشت محصولات باغی کشور در سال 1394 حدود 2.7  میلیون هکتار (سطح بارور 2.3 میلیون هکتار) و تولیدات محصولات باغی در این سال 19.4 میلیون تن می‌باشد.

افزایش تولید محصولات کشاورزی یکی از اهداف اساسی برنامه‌های مختلف توسعه در بخش کشاورزی بوده است. تمامی تدابیر و تمهیدات برنامه‌ای در زمینه‌های مختلف چون آب و خاک، مکانیزاسیون، تحقیقات، آموزش و ترویج و سایر موارد به منظور ایجاد بستر مناسب برای رشد و توسعه تولید در بخشی اتخاذ می‌شود و عملکرد آنها در میزان تولیدات کشاورزی بخشی ظهور پیدا می‌کند. عوامل مختلفی بر فرآیند تولید به ویژه زیر بخش باغبانی تأثیرگذار می‌باشند و در این بین تأثیر عواملی جوی کشور از اهمیت و ویژگی خاصی برخوردار می‌باشد به طوری که پدیده خشک‌سالی و سرمازدگی به ویژه طی برخی از سال‌ها، مشکلاتی را برای تحقق اهداف برنامه زیر بخش باغبانی به وجود آورده است.

در همین راستا در حوزه زیر بخش باغبانی طی برنامه‌های توسعه، برنامه‌های اجرایی مختلفی به اجرا درآمده که متأسفانه غالباً اهداف پیش بینی شده به دلیل عدم تأمین امکانات و الزامات و تا حدودی عدم مدیریت صحیح در بخش اجرا محقق نگردیده است. البته همان‌گونه که قبلاً نیز اشاره گردید به دلیل ماهیت این زیربخش، عوامل مهم دیگری را نیز در برخی از سال‌ها می‌توان در تأثیرپذیری شدید این زیر بخش مؤثر دانست ازجمله عوامل محیطی و اقلیمی به ویژه بروز سرمازدگی شدید و از بین رفتن بخشی از سطوح باغات گونه‌های حساسی در برخی از سال‌ها که یکی از تنگناهای اساسی زیر بخش باغبانی و کم توجهی به این موضوع مهم در این زیربخش می‌باشد.

لازم به ذکر می‌باشد که هر سازمانی فارغ از این‌که دولتی و یا غیردولتی باشد، پیوسته در حالی تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی و اقدامات لازم در جهت پیشبرد اهداف خود می‌باشد ازاین‌رو لازم است جهت هرگونه تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی صحیح عملکرد گذشته به دقت موردبررسی و پایش قرار گیرد. بدیهی است که پایش و تحلیل اقدامات و عملکرد اجرایی در زیر بخش باغبانی، موجب شناخت نقاط قوت و ضعف داخلی این زیربخش بوده و مسلماً چراغ راهی برای آینده خواهد بود. این گزارش نیز به منظور تبیین تحلیل عملکرد مدیریت اجرایی زیر بخش باغبانی طی سال زراعی 94-1393 در راستای رفع محدودیت‌ها و دستیابی به اهداف مذکور و در نتیجه اعتلای هرچه بیشتر این حوزه در راستای افقی سند چشم‌انداز کشور تهیه شده است.

2- تصویر جایگاه زیر بخش باغبانی در اقتصاد کلان (ارزش افزوده زراعت و باغداری)

ارزش افزوده یک مبنای محاسباتی برای اندازه‌گیری تولید ناخالص ملی و توان اقتصادی کشور محسوب می‌شود و به ارزشی گفته می‌شود که در فرایند تولید به ارزش کالاهای واسطه‌ای افزوده می‌شود. این مفهوم به فرایند تولید مربوط است و نه به کالای خاص و به‌نوعی ثروت اضافه‌ای که از طریق فرآیند تولید و یا ارائه خدمات ایجاد می‌شود که با کسر نهاده‌های واسطه (مثل هزینه خریدها) از عایدی‌ها به دست می‌آید و ازآنجاکه در بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران ارزش افزوده زیربخش‌های زراعت و باغبانی در محاسبات ملی به صورت تفکیک شده و مجزا محاسبه نمی‌گردد، لذا ارائه ارزش افزوده زیر بخش‌های زراعت و باغبانی به تفکیک امکان‌پذیر نمی‌باشد. ضمن آن‌که ارزش افزوده سال 1394 نیز تاکنون منتشر نگردیده و آخرین آمار ارائه شده ارزش افزوده زیر بخش توسط بانک مرکزی برای سال 1391 بوده و ارقام سال‌های 1390 و 1391 نیز به صورت مقدماتی تلقی می‌شود. ارزش افزوده زیر بخش‌های زراعت و باغداری طی دوره 91-1389 با نوساناتی، از 82008 میلیارد ریال در سال 1389 به 83297 میلیارد ریال در سال 1391 افزایش یافته است که نشان‌دهنده متوسط نرخ رشد سالانه 0.8 درصد می‌باشد.(جدول 1 و نمودار 1).

جدول 1: تولید ناخالص داخلی و ارزش افزوده بخش کشاورزی و زیربخش زراعت و باغداری طی سال‌های 91-1389 (واحد: میلیارد ریال – درصد)