پرداخت مشوق‌های صادراتی برای محصولات لبنی، با هدف بهبود بازار این محصول و در نتیجه ارتقای وضعیت مالی دامداران صورت گرفت؛ اما هنوز بسیاری از دامداران، شیرینی آن را احساس نکرده‌اند.
به گزارش خبرگزاری ایاگنا انتشار خبر پرداخت مشوق‌های صادراتی برای محصولات لبنی در سال گذشته، انگیزه‌ای برای کارخانه‌ها شد تا بتوانند با وجود ضررهای مالی، برخی محصولات خود را به خارج از کشور صادر کنند. این در حالی است که کارخانه‌های بزرگ، هر کدام سیاست‌های متفاوتی را در این خصوص اتخاذ کرده‌اند.
“صادرات، توجیه اقتصادی ندارد.” این جمله‌ای بود که نمایندگان کارخانه‌های لبنی در گفت‌وگو با ایاگنا بر آن تاکید کردند. قیمت محصولات لبنی به ویژه شیرخشک طی چند ماه اخیر در بازارهای جهانی افت محسوسی داشته و امکان رقابت از تولیدکنندگان ایرانی را سلب کرده است. مشوق‌ها می‌توانند بخشی از زیان کارخانه‌ها را جبران کنند، اما اختلاف قیمت تولید در ایران، بسیار بیشتر از آن است که بتوان با پرداخت‌های اینچنینی آن را جبران کرد. البته باید اعتراف کرد که اگر همین سیاست هم به اجرا در نمی‌آمد، صادراتی صورت نمی‌گرفت و محصولات لبنی در تنگنای بیشتری قرار می‌گرفت. به هر حال، آنچه بیش از همه برای کارخانه‌ها ارزش دارد، پرداخت مشوق برای صادرات شیرخشک است. زیرا درصد ضرر و زیان این محصول نسبت به بقیه کالاها بیشتر بوده و این در حالی است که انبارهای کارخانه‌ها مملو از این محصول شده بود. از طرفی، صادرات دیگر محصولات لبنی هم اگرچه سودی در بر نداشته، اما تقریبا درآمد حاصل از صادرات آن به اضافه مشوق، با هزینه تولید سر به سر میشود. بنابراین مقوله صادرات، آنچنان برای کارخانه‌ها جذاب نیست، اما در حال حاضر با توجه به پایین بودن سرانه مصرف، چاره‌ای جز این راه وجود ندارد.
تاثیر کیفیت بر قیمت شیرخام
یکی از گروه‌هایی که بعد از کارخانه‌های لبنی، انتظار پرداخت مشوق‌ها را می‌کشید، دامداران بودند. آنها هنوز هم به دلیل عدم تناسب در عرضه و تقاضا، محکوم به فروش شیرخام به قیمتی پایین‌تر از نرخ مصوب (۱۴۴۰ تومان) هستند. نگاهی اجمالی به اطلاعات کارخانه‌های لبنی موجود در بورس کالا این نکته را اثبات می‌کند که نرخ خرید شیرخام بیشتر کارخانه‌های پگاه، از ۱۲۰۰ تومان تجاوز نکرده است. هرچند که ۲ شرکت بزرگ لبنی (کالبر و پاک) به غیر از صنایع شیر ایران (پگاه) در بورس حضور دارند، اما تا لحظه تنظیم گزارش، تنها اطلاعات صنایع شیر ایران در سایت بورس تکمیل شده بود. بنابراین تنها می‌توان به نرخ‌های منتشر شده توسط این برند، توجه داشت. برای نمونه، متوسط قیمت خرید شیرخام توسط پگاه گلپایگان، ۱۱۲۱۴ ریال، پگاه گلستان، ۱۱۳۲۴ ریال، پگاه آذربایجان شرقی، ۱۱۵۵۳ ریال و پگاه اصفهان، ۱۱۳۸۸ ریال است. البته قیمت خرید این ماده اولیه برای آذربایجان غربی، ۱۲۰۴۰ ریال برآورد میشود که تاحدودی از بقیه استان‌ها بیشتر است. به هر حال میانگین نرخ‌ها نشان از خرید شیرخام به مبلغی پایین‌تر از یک‌هزار و ۲۰۰ تومان توسط کارخانه‌هاست.
در مقابل، ۳ شرکت دامپروری نیز در بورس حضور دارند و ارقام فروش شیرخام خود را در جداولی جداگانه عرضه کرده‌اند. شرکت مگسال ۱۲۲۹۳ ریال، شرکت تلیسه نمونه ۱۲۶۴۸ ریال و شرکت کشت و دام گلدشت نمونه اصفهان، ۱۲۱۴۱ ریال به ازای هر کیلوگرم به طور متوسط در سال گذشته، شیرخام خود را به کارخانه‌ها فروخته‌اند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که شیرخام تولید شده توسط دامداری‌های صنعتی، قیمتی بالاتر از یک‌هزار و ۲۰۰ تومان دارد و بدون شک، کارخانه‌های بزرگ نیز سهمی از خرید این شیر مرغوب دامداری‌های صنعتی داشته‌اند، اما نباید از نظر دور داشت که بخش قابل توجهی از تولید شیرخام کشور توسط دامداران سنتی و کوچک صورت گرفته و به واسطه مراکز جمع‌آوری شیر به کارخانه‌ها منتقل میشود. اینها موجب می‌شوند که متوسط قیمت خرید شیرخام، پایین‌تر از یک‌هزار و ۲۰۰ تومان باشد. بنابراین اگرچه هم‌اکنون قیمت خرید شیرخام، نرخی واقعی و مطابق با آنچه که ستاد تنظیم بازار مصوب کرده ندارد، اما درجه‌بندی قیمت‌گذاری در کارخانه‌ها هم با توجه به بار میکروبی، درصد چربی و پروتئین شیرخام تحویلی صورت می‌گیرد. بر همین اساس، بالا بردن کیفیت و بهبود سلامت شیرخام، تاثیری ملموس در نرخ‌گذاری این محصول توسط کارخانه‌ها دارد؛ چه مشوق صادراتی در کار باشد یا نباشد.
چندی پیش خبری مبنی بر افزایش ۶۰ تومانی قیمت شیرخام در هر کیلوگرم منتشر شد که می‌توانست انگیزه‌ای برای دیگر کارخانه‌ها باشد. زیرا این جریان، بلافاصله پس از پرداخت بخش کوچکی از مشوق‌های صادراتی اتفاق افتاد؛ چیزی که دامداران نیز چشم انتظار آن بودند. حال پرسش اینجاست که افزایش قیمت خرید شیرخام، برای چند درصد از شیرهای تحویلی به کارخانه اتفاق افتاده است؟ آیا تنها محصولات باکیفیت، مشمول این افزایش بوده‌اند یا قانون “همه یا هیچ” در مورد آن به اجرا گذاشته شده است؟ پاسخ به این پرسش‌ها توسط برخی کارشناسان و دست‌اندرکاران عرصه لبنیات، نشان می‌دهد که افزایش قیمت، معمولا شامل تمام شیرخام‌های ورودی به کارخانه نمی‌شود؛ همانطور که کاهش قیمت در برخی مقاطع زمانی را نیز، نمی‌توان به همه شیرهای دریافتی تعمیم داد. بنابراین یکی از فاکتورهای اصلی تعیین کننده قیمت شیرخام، درصد نسبی کیفیت و سلامت آن است.
واکنش کارخانه‌ها چیست؟
برگردیم به موضوع اصلی گزارش؛ اینکه آیا پرداخت مشوق‌ها می‌تواند تاثیری در روند نرخ‌گذاری شیرخام (حداقل برای انواع باکیفیت آن) داشته باشد؟ مدیرعامل لبنیات پاستوریزه پاک در این ارتباط به ایانا می‌گوید: مشوق‌های صادراتی به این منظور است که محصولات لبنی در انبارهای کارخانه‌ها تلنبار نشود و صنایع قادر به خرید ماده اولیه یعنی شیرخام باشند.
علیرضا سجادی، با اشاره به اینکه دولت تنها مشوق‌های ۳ ماه نخست سال ۹۵ را پرداخت کرده، افزود: اگر فرض را بر این بگیریم که تمام این مبلغ پرداخت شود، فقط گوشه‌ای از زیان صادراتی کارخانه‌ها جبران خواهد شد. به عبارتی اگر صنایع تا قبل از پرداخت مشوق، ۴ هزار تومان در صادرات هر کیلوگرم شیرخشک، ضرر می‌کردند، بعد از پرداخت آن، زیان مالی به ۲ هزار و ۵۰۰ تومان کاهش می‌یابد. بنابراین ضرر مالی همچنان پابرجاست و تنها از میزان آن کاسته میشود.
به گفته وی، در حال حاضر قیمت هر کیلوگرم شیرخشک در بازارهای جهانی، ۲ دلار است؛ یعنی حداقل ۷ هزار و ۵۰۰ تومان. در حالی که قیمت تمام شده تولید این محصول در ایران، ۱۱ هزار تومان هزینه دارد. بنابراین در بهترین شرایط هم شیرخشک ایرانی بدون کمک دولت، در بازارهای جهانی فروش نخواهد رفت.
سجادی تاکید می‌کند: هر زمان افزایش صادرات، منجر به بالا رفتن تقاضا برای خرید شیرخام شد، نرخ آن نیز روندی صعودی به خود خواهد گرفت.
مدیرعامل لبنیات پاستوریزه پاک در واکنش به پرسش خبرنگار ایانا مبنی بر چرایی افزایش قیمت خرید شیرخام توسط کاله در هفته‌های اخیر، اظهار می‌کند: سیاست‌های شرکت‌ها با هم متفاوت است و نمی‌توان آنها را در یک بستر به بوته نقد گذاشت. به هر ترتیب، اگر این چرخه به گردش نیفتد و میزان تقاضای شیرخام از عرضه فراتر نرود، نباید انتظار افزایش نرخ آن را کشید.
سیاست‌های کوتاه مدت و مشکل صادرات
سخنان سجادی در حالی است که عضو هیات مدیره انجمن صنایع لبنی، در این ارتباط می‌گوید: در صورت کافی بودن مشوق‌های صادراتی، این مقوله بر نرخ شیرخام تاثیری مثبت خواهد داشت.
وحید مفید معتقد است، اما مشکل اصلی را باید در سیاست‌های کوتاه مدتی دانست که اجازه به ثمر رسیدن تصمیمات مطلوب را نمی‌دهد. زیرا در بسیاری از موارد، تولیدکننده مجبور میشود بعد از بازاریابی و تحمل هزینه‌های گزاف، به دلیل تغییر سیاست‌ها بازار خود را رها کرده و از نظر مالی زیان کند.
به گفته وی، مبحث صادرات، به ویژه در شرایط فعلی تنها در درازمدت می‌تواند سودآور باشد؛ به عبارتی حداقل بین ۳ تا ۵ سال زمان خواهد برد. زیرا تولیدکنندگان ایرانی باید ابتدا جایی مخصوص محصولات خود در بازارهای جهانی پیدا کنند و بعد از تثبیت و پرداخت هزینه‌های بازاریابی و فروش، آنگاه لبنیات خود را با قیمت فعلی به مشتریان خارجی بفروشند. در این صورت، آنها دیگر مجبور نیستند محصولات‌شان را با قیمت پایین عرضه کنند. درست شبیه اتفاقی که در مورد برندهایی مانند دنون و نستله در بازار عراق افتاد.
بنابراین طبق اظهار نظر این کارشناس صنایع غذایی، تنها در صورتی می‌توان به افزایش قیمت خرید شیرخام امیدوار بود که طرح ارائه مشوق‌ها ادامهدار باشد تا طی چند سال متوالی، کارخانه‌ها قادر به تثبیت جایگاه خود در بازار کشورهای خارجی باشند. این در راستای همان موضوعی است که مدیرعامل صنایع لبنی پاک نیز بر آن صحه می‌گذارد و استمرار صادرات را شرط اصلی برای افزایش تقاضا و در نتیجه یکی از عوامل شتاب قیمت شیرخام می‌داند. اظهار نظرهای فوق در حالی است که شرکت کاله، بدون توجه به استمرار یا عدم استمرار مشوق‌های صادراتی، از همان ابتدا قیمت خرید شیرخام از دامداری‌ها را افزایش داد.
