اگرچه در سال گذشته رشد ۲۵ درصدی صادرات لبنیات مشهود بود، اما ادامه این مسیر با وابستگی ایران به بازار عراق، کمی دور از دسترس به نظر می‌رسد.

تولید شیر خام کشور از سال ۹۲ تا ۹۵ با رشدی ۱۶,۷ درصدی به بیش از ۹ میلیون و ۶۵۰ هزار تن رسیده است. بنابراین با توجه به مصرف پایین لبنیات در کشور، تنها راه خروج مازاد تولید، گسترش صادرات و افزایش راهکارهایی است که بتواند تعامل بیشتری برای فروش محصولات مختلف لبنی با دنیا برقرار کند. در این میان دولت از سال گذشته با وعده ارائه مشوق صادراتی ۲۰۰ میلیارد تومانی تا حدودی توانست وزنه صادرات را سنگین‌تر کرده و ۸۵۰ هزار تن محصولات گوناگون را از مرزها بیرون ببرد. این در حالی است که طبق برنامه ریزی‌های صورت گرفته، باید این مقدار برای سال جاری به حداقل یک میلیون تن برسد. به همین دلیل، بازاریابی برای یافتن بازارهای جدید، یکی از اقداماتی است که ایرانی‌ها باید آن را مد نظر قرار دهند.

سهم روسیه در این میان شاید به ۰,۷ درصد برسد و در مقایسه با بازارهای دیگر مانند عراق، سهمی بسیار ناچیز دارد. این در حالی است که طبق گزارش سازمان توسعه تجارت، روسیه در صادرات لبنیات به عراق از ایران پیشی گرفته است. به عبارتی، کشوری که خود متقاضی شیرخشک از ایران بود، برای ارسال محصولات خود به عراق، سهم بیشتری را در منطقه برداشته و به گونه‌ای می‌توان گفت که جای ایران را تنگ‌تر کرده است.

از طرفی دیگر، رئیس اتاق بازرگانی ایران و عراق، پیش از این گفته بود که عراق به شدت به دنبال خودکفایی در زمینه های مختلف، به ویژه محصولات کشاورزی است. به گفته یحیی آل اسحاق، بنابراین نمی‌توان تا ۱۰ یا ۱۵ سال آینده روی این بازار حسابی باز کرد.

سخنان این کارشناس اقتصادی در حالی است که ما هنوز به بازار عراق دلخوش کرده و در صادرات محصولات گوناگون از جمله لبنیات به این کشور، دست و پا می‌زنیم. البته به یمن همین رویکرد، صادرات شیر و فراورده‌های لبنی، عسل، تخم پرندگان و محصولات خوراکی با منشا دامی، طی شش ماهه نخست سال جاری رشدی ۵۴ درصدی را نسبت به مدت مشابه سال قبل تجربه کرد. اما آیا تمام ماجرا به این موضوع ختم می‌شود؟

واقعیت اینجاست همانطور که در خودکفایی محصولی مانند گندم، با تمام توان تلاش می‌کنیم تا مبادا در صورت نیاز، کشورهای خارجی مرزهای خود را به روی ما ببندند، در صادرات محصولات کشاورزی مانند لبنیات نیز نباید تنها به یک بازار، دلخوش کرد. طبق آمار منتشر شده توسط گمرک، عراق در خرید محصولات لبنی از ایران سهمی ۸۱ درصدی دارد. به عبارتی اگر به هر دلیلی، این کشور از خرید لبنیات از ایران منصرف شود، دست کم ۸۰ درصد صادرات ما از بین خواهد رفت و حداقل ۶۲۵ میلیون دلار ارزآوری به صفر می‌رسد.

کما اینکه اکنون مسئولان این کشور، تعرفه ورود انواع محصولات لبنی از ایران را تا ۲,۵ برابر افزایش داده و این موضوع نگرانی تاجران را برانگیخته است. این در حالی است که روسیه سالانه ۶۵۰ میلیون دلار شیر و خامه، ۷۳۰ میلیون دلار پنیر و ۸۰ میلیون دلار ماست و دوغ از کشورهای مختلف خریداری می‌کند. تمام شرایط در صورتی است که در سال گذشته، مجموع صادرات لبنیات ایران، ۷۷۴ میلیون دلار ارزآوری داشت؛ عددی که کشور روسیه سالانه تنها برای واردات پنیر پرداخت می‌کند!

وابستگی به بازار عراق، یکی از نقاط ضعفی است که تحلیلگران سازمان توسعه تجارت نیز بر آن انگشت گذاشته‌اند. آنها معتقدند اینکه تجار ایرانی تنها روی بازار عراق متمرکز باشند و از جهتی رعایت استاندارد کالاها در مرزهای خروجی به‌ویژه شملچه به حاشیه رفته و آن را نادیده بگیرند، به مرور زمان صادرات را با مشکل روبه‌رو خواهد کرد. البته از طرفی افزایش تعرفه واردات کالاهای ایرانی به عراق، کاهش تولید جو در کشور، بالا رفتن قیمت نهاده‌ها و خوراک دام از مهم‌ترین عواملی هستند که به‌عنوان موانع داخلی شناخته می‌شوند.

بنابراین شکی نیست که لبنیات ایران برای نجات از بحران باید به فکر صادرات باشد و این صادرات به گونه‌ای تنظیم شود که یک یا دو کشور نتوانند با تصمیمات مقطعی و هرازگاهی خود، تعادل آن را به هم بریزند؛ چیزی که اکنون در مورد تعامل بین ایران و عراق به چشم می‌خورد. ایرانی‌ها تمام تخم مرغ‌های خود را در سبد عراقی‌ها ریخته‌اند!