فکر میکنیم دیگر کمتر کسی در صنعت پسته باشد و اسم مهندس محمد جمالیزاده را نشنیده باشد . فردی که به جرات میتوان گفت در تمام زمینه های پسته در اولین رتبه های سرچ گوگل قرار دارد و با یک وبلاگ ساده ولی پر بار با خیلی از وب سایت های رسمی رقابت میکند. مهندسی کوشا که بدون اغراق باب آشنایی بسیاری از موارد جدید در این صنعت توسط او و وبلاگش با پسته کاران باز شده است. در همین راستا در پرونده ویژه خبری مشکلات پسته کاران از او خواستیم که به سوالات مطرح این صنعت پاسخگویت از شما خوانندگان گرامی خواهش میکنیم نظر خود را در مورد صحبت های ایشان در پایین همین صفحه برای ما بفرستین تا انتشار یابد .

به نظر شما مشکلات امروز صنعت پسته چیست؟ و امروز پسته کاران از چه چیزی رنج میبرند؟

صنعت پسته ایران از معظلات زیادی رنج می برد. اگر بخواهیم بصورت اجمالی عرض کنم این معظلات شامل 1-کمبود منابع آبی که مهمترین معظل باغداری پسته در ایران است 2- کیفیت نامطلوب آب آبیاری در بسیاری از مناطق پسته کاری 3- احداث باغات پسته در خاکهای نامناسب 4- تغییر کاربری باغات پسته 5 – چند شغله بودن بسیاری از بهره برداران 6- ضعف مفرط در امور تحقیقاتی مربوط به پسته 7-  دانش پایین بسیاری از کشاورزان پسته کار 8- وجود سیستم خرده مالکی زمین های پسته کاری 9- حوادث طبیعی سیل، بادزدگی، تگرگ و …. 10- پایین بودن ضریب مکانیزاسیون 11- اعتبارات و تسهیلات دولتی و … 12- بازار آشفته خرید و فروش پسته 13- کیفیت پایین نهاده های کشاورزی 14-مصرف بی رویه سموم آفت کش در باغات پسته 15- وجود یارانه ها یا سوپسیدهای کودی 16-گسترش بی رویه و بدون برنامه ریزی باغات پسته در بسیاری از مناطق غیر مستعد 17-پایین بودن عملکرد در واحد سطح نسبت و بسیاری از مشکلات دیگر. توحدیث مفصل بخوان از این مجمل!!

راه حل شما برای این مشکلات چیست؟

برای مشکلاتی که در بالا خدمتتان عرض کردم اولا باید اراده جدی در مسولین محترم وجود داشته باشد. برای رفع این مشکلات نیاز به برنامه ریزی های کوتاه مدت و برخی در درازمدت است. مسلما برنامه ریزی و هدف گذاری و اولویت بندی این مشکلات اهمیت زیادی دارد. صرف صحبت کردن وبازکردن مسایل خوب است اما خوب است فکری بحال حال این مشکلات شود. پسته جزو کالاهای صادراتی و مهم ایران است و دهها هزار نفر مستقیم و غیر مستقیم به پسته کاری مشغولند و هم اکنون در بسیاری از استانها پسته کاری وجود دارد از غرب و شرق و جنوب و مرکز ایران و حتی اطراف تهران چندین هزار هکتار باغ پسته وجود دارد. بسیاری از مشکلات گاها استانی و منطقه ای هستند و عمومیت ندارند و برخی هم در همه نقاط عمومیت دارند. در مورد کمبود منابع آبی: بر اساس گزارشات موجود سالیانه  در دشتهای استان کرمان مانند دشت رفسنجان در برخی از نقاط  حتی تا 1 متر افت آب در سفره های آب زیر زمینی را داریم و این زنگ خطر را برای صنعت پسته کاری به صدا در آورده است. سیستم های آبیاری موجود در باغات پسته(سیستم غرق آبی) موجب هدر روی شدید منابع آبی شده اند. با توجه به این که اجرای سیستم های آبیاری تحت فشار(آبیاری قطره ای و بابلر) بر روی درخت پسته رضایتبخش بوده است لذا به نظر می رسد با در اختیار گذاشتن منابع سهل الوصول  به باغداران برای اجرای این گونه سیستم های آبیاری تحت فشار بتوان بازده آبیاری را در باغات پسته افزایش داد. از طرف دیگر مهار آبهای فصلی و سطحی تا حد زیادی می توان از هدر رفت این گونه منابع آبی جلوگیری کرد و برای تغذیه مستقیم یا غیر مستقیم سفره های آب زیر زمینی استفاده کرد. راه حل دیگر انتقال آب از حوضه های پرآب کشور به مناطق پسته کاری است که اخیرا تلاشهایی بدین منظور انجام شده بود که بنا بر دلایلی مسکوت باقی مانده است. در مورد کیفیت نامطلوب آب آبیاری: در بسیاری از مناطق پسته کاری برداشت های بی رویه از آبهای شیرین باعث پیشروی آبهای شور و کاهش کیفیت آب این منابع شده است و این موجب غیر اقتصادی شدن تولید پسته شده است. در بسیاری از باغات پسته علت اصطلاحا تنش شوری درختان دارای ضعف شدید شده اند و رو به زوال نهاده اند. کیفیت نامطلوب آب در بسیاری از چاههای کشاورزی موجب به هم خوردن تعادل عناصر غذایی در خاک شده است. اتخاذ روش های زراعی مانند آبیاری سنگین در زمستان، استفاده از گچ در باغات، استفاده ار کودهای مناسب مانند کودهای پتاسیمی و …. استفاده از آب شیرین کن ها، توجه به کیفیت آب چاهها در چاههایی که جدید احداث میشوند و کشت نکردن با آبهای با کیفیت پایین مثلا منیزیوم و سختی و شوری بالا و تمهیدات دیگر.  در مورد خاک خدمتتان عرض کنم که با توجه به چند ساله بودن درختان پسته و سیستم درختچه ای درختان و لزوم استقرار چندین ساله درخت  در خاک، احداث باغات مستلزم مطالعات و آزمایشات خاکشناسی دقیق است که بدبختانه تقریبا در بسیاری از موارد نادیده انگاشته شده است. قبل از احداث یک باغ باید مواردی همچون لایه بندی خاک، شوری، اسیدیته، حاصلخیزی و بسیاری از پارامترهای دیگر دقیقا مورد بررسی قرار می گیرند تا نسبت به تاسیس یک باغ اقدام شوند تا بتوان در صورت نیاز به موارد اصلاحی خاک از ابتدا اقدامات علمی و فنی لازم را اعمال نمود تا در زمان به محصول نشستن باغ انتظار تولید اقتصادی را داشته باشیم. متاسفانه در بسیاری از باغات پسته ای که احداث شده اند هیچ مطالعه خاکشناسی صورت نگرفته است و صرفا بر اساس تشخیص ظاهری خاکها و یا نزدیک بودن به منابع آبی اقدام به کاشت پسته شده است. در مورد تغییر کاربردی باغات پسته ای که میتوانند بازده اقتصادی داشته باشند هم باید قاطع تر عمل کرد. بسیاری از باغات پسته بخصوص در حاشیه شهرهای پسته خیز استان کرمان و سایر استانها خیلی راحت تغییر کاربری پیدا می کنند!! خیلی از بهره برداران بخصوص در اراضی خرده مالکی دو شغله و حتی چند شغله هستند که این مساله راندمان باغداری و مدیریت باغ پسته را کاهش میدهد! یکی دیگر از مهمترین مشکلات صنعت پسته سیستم تحقیقات ضعیف و ناکارآمد است و با توجه به اهمیت موضوع جا دارد که بیشتر در مورد تحقیقات پسته تامل شود. پسته با آنکه از نظر صادرات غیر نفتی کشور در ردیف های اول اقلام صادراتی قرار می گیرد اما متاسفانه به مرور بازار پسته جهان از دست ایران خارج می شود. این مسئله دلایل متعددی دارد از جمله مهم ترین آنهاعدم توجه به عرصه تحقیقات در صنعت پسته کاری است.  امروزه در ایالات متحده به عنوان بزرگترین رقیب پسته ایران که در چند سال آینده بدون شک گوی سبقت از ایران را خواهد ربود سالیانه بودجه های تحقیقاتی چند صد میلیون دلاری برای تحقیقات  پسته اختصاس داده می شود و دانشکده اختصاصی برای تحقیقات مربوط به پسته تاسیس شده است( دانشکده Davis در California ). سالیانه میلیاردها تومان سود ناشی از فروش محصول پسته عاید باغداران می شود اما دریغ از یک ریال هزینه در بخش تحقیقات کشاورزی. در حل حاضر مشکلات متعددی شامل آفات، بیماریها، مشکلات تغذیه ای، زردی ها، ضعف درختان، آفلاتوکسین و بسیاری از موارد ناشناخته دیگر  گریبانگیر تولید کنندگان پسته است. که بررسی و موشکافی هر کدام از این عوامل به تنهایی نیازمند یک پروژه تحقیقاتی با امکانات آزمایشگاهی مجهز و نیروی انسانی متخصص است و بدبختانه کشاورزان فرهنگ لازم جهت هزینه کردن برای تحقیقات پسته را دارند و نتیجه آن این شده که در بسیاری از باغات شدت زوال درختان به حدی شده است که برخی باغداران پسته کاری را به دست فراموشی سپرده اند و به شغلهای کاذب و واسطه گیری روی آورده اند غافل از اینکه سرمایه اولیه شان را از تولید پسته بدست آورده اند. به نظر می رسد که حفظ باغات فعلی و افزایش راندمان تولید تنها با تکیه بر فن آوری های پیشرفته میسر است. اطلاعات علمی کاربردی  در خصوص احداث باغات جدید و دانش بکارگیری روشهای مبارزه بیولوژیک و تلفیقی با آفات و بیماریها و کاستن از میزان سموم مصرفی در باغات پسته، دانش شناخت دقیق کمبودها و مسومیت ها عناصر غذایی و ایفای نقش این عناصر در بهبود کیفیت و کمیت پسته، پویا بودن در زمینه استفاده بهینه از آب و مدیریت آبیاری بخصوص آبهای شور  کمک شایانی به پسته کاران خواهد نمود. سیستم تحقیقات پسته باید خصوصی شود و پول تحقیقات را کشاورزان بدهند و کار از محقق بخواهند نه یک پروژه تحقیقاتی معمولی بخواهد چند سال طول بکشد و عاقبت هم نتایج بدرد کار عملی در باغ نخورد!! دانش پایین برخی از کشاورزان و باغداران پسته هم مساله مهمی است. به طور کلی کشاورزان ایرانی در مقایسه با کشاورزان کشورهای پیشرفته از نظر کشاورزی از سطح دانش محدودی بهره می برند و بسیاری از آنها بیسواد هستند. بیسواد بودن کار را برای افراد متخصص و صاحب آگاهی سخت کرده است. در هر صورت با توجه به مشکلات بوجود آمده برای درختان کشاورزان مجبور به استفاده از تحقیقات و نظرات کارشناسان هستند زیرا با شیوه فعلی بهره برداری راه به جایی نخواهند برد. یکی از چالشهای مهم مناطق پسته کاری خورده بودن مالکان است و بالطبع آن اراضی که هر سال بخاطر بصرفه نبودن و خرده بودن توسط وراث بخصوص رها میشوند. یکپارچه بودن اراضی کشاورزی موجب سهولت در امر مکانیزاسیون و افزایش راندمان و کاهش دادن هزینه خواهد شد. بهترین راهکار برای حل این معضل تشکیل تعاونی های بهره بردای و سپردن سررسی امور باغات به  NGO ها ویا تعاونیها است که بتواند باعث افزایش کارآرایی شود. حوادث طبیعی یکی از چالش های اساسی صنعت پسته کاری است. پیش آمدن حوادث طبیعی غیر مترقبه از جمله سرمازدگی، تگرگ و آفتاب سوختگی است که در برخی از سالها موجبات خسارات سنگین در باغات پسته می شوند. پیش آگاهی و اطلاع رسانی به کشاورزان در مورد شرایط اقلیمی و همچنین افزایش دادن چتر بیمه و رفع مشکلات بیمه کشاورزی می تواند تا حدی گره گشا باشد. بیمه کردن باغات به عنوان راه مناسب و عملی در این زمینه بنظر می رسد اما متاسفانه به دلیل مشکلات وافر و بروکراسی موجود، کشاورزان از طرح بیمه باغات استقبال چندانی بعمل نیاورده اند. پایین بودن ضریب مکانیزاسیون در صنعت پسته کاری، امروزه ضریب نفوذ مکانیزاسیون در پسته کاریهای کشورهایی نظیر آمریکا و حتی ترکیه بالاتر از ایران است. در ایالات متحده انواع ماشین آلات کشاورزی برای مراحل مختلف کاشت، داشت و برداشت محصول پسته توسط مهندسین خبره ماشین آلات کشاورزی طراحی و مورد استفاده قرار می گیرند و راندمان کار را بالا برده اند و این در حالی است که در ایران قسمت اعظم عملیات پسته کاری از طریق سنتی و غیر مکانیزه انجام می شود. از طرف دیگر به علت ضعف صنعت ماشین آلات کشاورزی و عدم سرمایه گذاری دولت در زمینه تولید ماشین آلات با کیفیت مورد نیاز باغداران موجبات کاهش بازده اقتصادی صنعت پسته کاری شده است. به دلیل رعایت نکردن اصول اولیه در احداث باغات پسته شامل فاصله درختان، فاصله ردیفها، عدم استفاده از ارقام تجاری در حدود یک سوم از باغات پسته فعلی امکان کار با ماشین آلات و ادوات در آنها وجود ندارد و حتی در برخی از باغات حتی کارگر هم به راحتی نمی تواند در آنها کار کند چه برسد به ماشین آلات کشاورزی! مشکلات کشاورزان در گرفتن وامها و تسهیلات دولتی: باغداران به صورت خواسته و یا ناخواسته به منظور رفع بخشی از نیازهای مالی خود ناچار به استفاده از تسهیلات بانکی هستند اما بروکراسی پیچیده سیستم اعتبارات کشاورزی و ناکافی بودن این اعتبارات و همچنین نرخ بالای بهره آنها از دیگر چالشهای اساسی در بخش کشاورزی است. معمولا جهت اخذ این تسهیلات اسناد و مدارک معتبر و وثیقه را می طلبد که برای قریب به 50 درصد از باغداران خورده مالک امکان پذیر نیست. برای حل این معضل دولت باید فکر اساسی انجام دهد والا چرخ کشاورزی خرده مالکان بخصوص با توجه به قیمت نهاده ها و خدمات کشاورزی قادر به گردش  نیست!! بازار آشفته خرید و فروش پسته: با نگاهی سطحی به بازار خرید و فروش محصول پسته به راحتی خواهیم فهمید که بازار اصلی خرید و فروش پسته در دست تعداد انگشت شماری تاجر بزرگ قرار دارد و این واسطه ها هستند که به دلیل داشتن نقدینگی زمانی شروع به خرید از کشاورزان می کنند که پسته دارای پایین ترین قیمت خود باشد و همین افراد هستند که پسته های انبار شده خود را به محض مساعد شدن بازار به فروش می رسانند و در نهایت این تولید کننده است که ضرر می کند. البته تجار هم مشکلات خاص خود را دارند و صرفا نمی شود همه مشکلات خرید و فروش پسته را به گردن تجار انداخت. راه  برون رفت از این چالش این است که دولت با تامین اعتبار و یا همان نقدینگی شرکت تعاونی تولید کنندگان پسته به حمایت از کشاورزان برخیزد. کیفیت پایین نهاده های کشاورزی شامل انواع کودها، سموم: بازار آشفته ای در مورد سموم و کودها و سایر نهاده ها در صنعت پسته ایران وجود دارد و همه جنس خود را به عنوان جنس برتر به کشاورزان معرفی می کنند. البته اخیرا در مورد کودها خوشبختانه گواهینامه صحت کیفیت از طرف موسسه آب و خاک اقدام شده است و چه خوب است که در مورد سموم و سایر نهاده ها هم چنین نهاد نظارتی و کیفیت سنجی ایجاد شود. بازار پر است از اجناس مختلف و توصیه من به کشاورزان این است که بر اساس توصیه های کارشناسی جنس خوب را خریداری کنند. مصرف بی رویه سموم آفت کش در باغات پسته: مصرف سموم در برخی از باغات پسته بالاست و سالانه مقادیر زیادی از این سموم به مصرف می رسند همگان به خطرات استفاده از سموم شیمیایی روی سلامتی انسانها و اکوسیستم طبیعی مطلع هستند و باید از مصرف سموم در باغات پسته کاسته شود و اقبال به سمت روش های تلفیقی و ….باشد. حمایتها و سیاستگذاریهای دولت می تواند در این امر بسیار مثمر ثمر باشد. وجود یارانه های کودی که از جهات زیادی به ضرر باغداران پسته کار است: دادن سوپسید یا یارانه به کودهای کشاورزی اشتباه بزرگیست که نتنها کمکی به کشاورز نمی کند بلکه مانع رقابت شرکتهای تولید کننده خصوصی کود در ایران و نتیجتا افزایش کیفیت می شود. چون قیمتها واقعی نیست. وقتی قیمتها واقعی شوند و سوپسید دولتی در بخش کودها حذف شود حتما کیفیت کودها افزایش و مصرف بی رویه آنها کاهش خواهد یافت اتفاقی که در مورد سموم تا حدی افتاد. گسترش بی رویه و بدون برنامه ریزی باغات پسته: توسعه بی رویه باغات پسته در استانهایی که مزیت اقلیمی برای کاشت و پرورش پسته ندارند ریسک بزرگیست و سرمایه کشاورزان را بهدر می دهد. بهتر است کشاورزان در این رابطه هوشیار باشند. هر چند پسته در بسیاری از اقلیم ها قابل رشد است اما محصول دهی آن حتما پارامترهای خاصی دارد و عدم توجه به این پارامترها موجب ضرر و زیان خواهد شد. مثلا در برخی از استانها سرمازدگی بهاره داریم یا گرمای فوق العاده در تابستان که مسلما به مغز آسیب خواهد رساند و یا مشکلات اقلیمی دیگر!! پایین بودن عملکرد در واحد سطح: مقدار عملکرد ما در واحد سطح پایین است و علتهای مختلفی دارد. واقعا در بسیاری از باغات پسته ما عملکرد به 1 تن پسته خشک در هکتار هم نمی رسد در صورتی که این عملکرد در بسیاری از باغات کالفرنیا 3 تا 4 تن در هر هکتار باشد. شاید مهمترین دلیل عدم توجه به پایه و پیوند مناسب و استفاده از روش های تغذیه ای و مدیریت بروز نشده باشد.

مسئولین چه کمکی میتوانند بکنند؟

دولت و مسولین محترم در مورد هر کدام از مشکلات بالا و همچنین مشکلاتی که ممکن است در باغات پسته ایران وجود داشته باشند و از قلم بنده افتاده باشند باید برنامه ریزی کند. کاری که از عهده بنده حقیر بر می آمد گفتن مشکلات بود و برنامه ریزان باید روی تک تک این مسایل فکر کنند برنامه بریزند و مهمتر از آن عمل کنند. صنعت پسته ایران رو به گسترش است و باید برای آینده برنامه ریزی کنیم. اگر اتاق های فکر و برنامه ریزهای ما در مورد صنعت پسته ایران ضعیف باشند و در دراز مدت فکر نکنیم به مشکل خواهیم خورد. ما نقشه راه برای پسته ایران لازم داریم و این نقشه راه حتما باید بکمک بخش های مختلف صنعت پسته ایران باشد و صرفا دولتی ها در پسته ایران نقشه نریزند. انجمن پسته ایران یک ارگان قوی و موثر غیر دولتی است و حتما میتواند در تعیین راهبرد درازمدت و نقشه راه صنعت پسته ایران مورد توجه باشد. برنامه ریزی برای صنعت پسته ایران از پایتخت ایران و اتاقها و بدور از باغات پسته و اصطلاحا کنترل از راه دور کارساز نیست. باید همه افرادی که در صنعت پسته ایران دستی بر آتش دارند در برنامه ریزی ها دخیل باشند. در نهایت آرزو میکنم که صنعت پسته ایران بصورت کامل خصوصی شود کاری که در آمریکا انجام شده و دو سه شرکت قوی خصوصی کل صنعت پسته آمریکا را مدیریت و برنامه ریزی می کنند و اتفاقا بسیار موفق عمل کرده اند و متاسفانه در بسیاری جاها پسته ایران را کنار زده اند.

توصیه شما به پسته کاران چیست؟

والا توصیه ها به کشاورزان پسته کار زیاد است. اول دست تک تک آنها را می بوسم و به زحماتی که می کشند ارج می نهم و ان شالا که همیشه محصول خوب و با برکتی داشته باشند. کشاورزان جزو زحمت کش ترین اقشار جامعه ما هستند و من شخصا مهمترین توصیه ای که می توانم به آنها بکنم این است که آگاهی خود را افزایش بدهند. هر چقدر آگاهی و اطلاعات علمی و بروز کشاورزان در مورد پسته داری و باغدرای بالاتر برود عملکرد آنها بالاتر خواهد رفت. خوشبختانه با گسترش منابع اطلاع رسانی بخصوص شبکه های اجتماعی و اینترنت و ….بسیاری از این معلومات مفید در دسترس کشاورزان هستند و کشاورزان و بهره برداران می توانند استفاده کنند. آگاهی های علمی بیشتر، پسته بیشتر این توصیه اصلی من به کشاورزان است.